W cieniu uzależnienia: jak współuzależnienie kształtuje nasze życie i relacje

Jak najlepiej zareagować, kiedy twoja druga połowa nadużywa alkoholu? Instynktowna odpowiedź większości pytanych to: wysłać partnera lub partnerkę na terapię. Odpowiedzią, która pojawia się rzadziej jest: własna terapia. 

Media, politycy i specjaliści poświęcają uwagę ludziom, którym stosowanie substancji odurzających (a w przypadku uzależnienia behawioralnego, wykonywanie pewnych czynności, np.: hazard) wymknęło się spod kontroli.

Oburzenie wywołują reklamy alkoholu w Internecie, odurzeni celebryci rozbijający się samochodami lub patostreamerzy upijający się do nieprzytomności na livestreamie. Jako społeczeństwo reagujemy uzasadnionym oburzeniem na te zachowania, jednak rzadko zastanawiamy się, jak do tego doszło, że ktoś funkcjonuje w taki sposób? 

W psychologii poznawczo-behawioralnej zjawisko współuzależnienia jest opisywane jako niezdrowe zachowanie, myśli i emocji, które występują w relacji między dwiema osobami: uzależnioną oraz inną bliską jej osobą. Osoby współuzależnione często mają przekonania, że są odpowiedzialne za szczęście i problemy innych osób oraz że ich wartość jako jednostki zależy od tego, jak dobrze spełniają potrzeby innych. Tego rodzaju przekonania prowadzą do niezdrowych zachowań, takich jak nadopiekuńczość, brak zdrowych granic i ignorowanie własnych potrzeb. 

Tak przedstawione zjawisko współuzależnienia może budzić uzasadniony opór osoby, której ono dotyczy. “Chce mi pan powiedzieć, że to ja mam problem?” – jest to reakcja, z którą spotykałem się najczęściej podczas rozmów na temat współuzależnienia. Dostrzeżenie, że to osoba żyjąca pod jednym dachem może być częścią problemu, jest trudne i bolesne. Do tego potrzebne jest zrozumienie mechanizmów, które mogą powodować powstanie współuzależnienia, a do dobrego ich przedstawienia potrzebna jest opowieść. 

“Mechanizmy współuzależnienia: Uwięzieni w destrukcyjnym cyklu” – Opis zjawiska współuzależnienia

Pacjent o imieniu Maciek (na potrzeby artykułu dane zostały zmienione) wychował się w domu, w którym niczego nie brakowało. Jego matka dbała o to, żeby nic mu nie groziło, broniła go przed wszystkimi i nigdy nie pozwoliła mu ponieść konsekwencji swoich zachowań. Jednak tym, o co matka dbała najbardziej, było pilnowanie, aby nikt nie dowiedział się o uzależnieniu od alkoholu jego ojca. W domu regularnie dochodziło do awantur między rodzicami, a scenariusz był zawsze taki sam: ojciec wracał z pracy pod wpływem alkoholu, matka wszczynała awanturę wyzywając go od alkoholików, po czym ojciec pił jeszcze więcej.

Podczas spotkań rodzinnych lub wizyt u znajomych, ojciec był instruowany przez matkę, że ma nawet nie zbliżać się do alkoholu, a każde spojrzenie ojca w kierunku wódki lub piwa kończyło się ostrym spojrzeniem matki i komentarzem “Nawet o tym nie myśl”. Rodzice Maćka nigdy nie bawili się dobrze na weselach czy urodzinach. Ojciec zazwyczaj wytrzymywał kilka godzin, siedząc sztywno przy żonie, po czym w nieokreślonych okolicznościach stawał się pijany. Za każdym razem sytuacja kończyła się w ten sam sposób: awantura, poniżenie ojca przed rodziną i znajomymi, ojciec pijący jeszcze więcej, powrót do domu.

“Przyczyny współuzależnienia: Wpływ rodzinnej dynamiki i traumy” – Historia Maćka

Maciek od dziecka miał wpajany strach przed alkoholem i osobami będącymi pod jego wpływem. W wieku 16 lat ze zdziwieniem zauważył, że jego znajomi dużo lepiej bawią się pijąc, a kiedy pod wpływem znajomych spróbował alkoholu, okazało się, że nie jest on taki straszny. Naturalnie, w okresie dojrzewania Maciek zaczął coraz częściej wychodzić z domu i spotykać się ze znajomymi. Spowodowało to niezadowolenie jego matki, która wyrażała o niego zaniepokojenie, wyznaczała rygorystyczne godziny powrotu, a przede wszystkim przestrzegała przed piciem alkoholu i przebywaniem w towarzystwie osób, które go piją.

Maciek czuł napięcie, które narastało w nim podczas każdej rozmowy urządzanej przez matkę przed jego wyjściem. Nie rozumiał tego, co się z nim dzieje, ale szybko zauważył, że napięcie znika, kiedy wypije piwo. I tak pewnego razu po powrocie do domu matka wyczuła od niego alkohol. To wtedy pierwszy raz w życiu matka urządziła mu awanturę i usłyszał słowa, które słyszał przez następne lata. Matka wykrzyczała mu, że jest jak ojciec i że zmarnował sobie życie. Od tamtej pory, każde wyjście z domu wiązało się z telefonami od matki, która po kilka razy dopytywała o godzinę powrotu i potrzebowała zapewnienia, że Maciek nie pije. Każdy telefon powodował napięcie, żarty ze strony kolegów, dziwne spojrzenia koleżanek i jeszcze większą złość.

Maciek szybko się uczył i wiedział, że kiedy wypije parę piw, nie będzie czuł złości, będzie wyluzowany i będzie potrafił rozmawiać z kolegami i koleżankami, a nawet pozwoli sobie na postawienie się matce, czyli coś, na co nigdy nie odważył się będąc trzeźwym. 

Dzisiaj Maciek jest dorosłym mężczyzną, nadal mieszka z matką, która cały czas dzwoni do niego za każdym razem, gdy wyjdzie z domu. Maciek jest też uzależniony od alkoholu i jak twierdzi, przepowiednia matki się spełniła, jest taki sam jak jego ojciec. Dla matki Maćka jest on tylko kolejnym w rodzinie mężczyzną uzależnionym od alkoholu. Jej ojciec również pił, a matka była współuzależniona.  Czy jednak przepowiednia matki Maćka, o tym, że będzie jak jego ojciec, spełniła się sama z siebie? Czy biorąc pod uwagę jego sytuację rodzinną Maciek miał w ogóle szanse?

Z perspektywy wiedzy na temat uzależnienia i współuzależnienia szanse na to, aby losy Maćka potoczyły się inaczej zwiększyłaby terapia uzależnień ojca, a także terapia współuzależnienia matki. Doświadczenia osób współuzależnionych pokazują, że ich schematy dotyczące uzależnienia w kontekście związków romantycznych oraz życia rodzinnego mogą powodować, że będą one szukać uzależnionego partnera i powtarzać schemat znany ze swoich własnych domów.

“Syndrom Dorosłego Dziecka Alkoholika: Obciążenia i schematy dziedziczone z rodzinnej przeszłości” – Charakterystyka osoby współuzależnionej

Osoby współuzależnione to często osoby z syndromem Dorosłego Dziecka Alkoholika, którego objawy pokrywają się ze współuzależnieniem. Matka Maćka, jako córka, a później żona alkoholika charakteryzowała się nadopiekuńczością, nawet wtedy, gdy nie było to konieczne oraz poczuciem bycia zobowiązaną do ratowania innych. Brakowało jej zdolności do ustanawiania granic w relacji z bliskimi, gdyż złamanie ich nie wiązało się z żadnymi konsekwencjami poza awanturami, do których mąż i syn przywykli. Trudności z zaufaniem, które były wynikiem wychowywania w rodzinie alkoholowej, spowodowały, że matka Maćka nigdy nie zbudowała bliskiej relacji z mężem, a synowi nie pozwoliła dorosnąć i wziąć odpowiedzialności za własne życie. Trudności w wyrażaniu emocji sprawiły, że nikt w rodzinie Maćka, włącznie z nim samym, nie potrafi ich komunikować. Ponadto osoby współuzależnione często same są uzależnione. Tak było w rodzinie Maćka, który po latach zorientował się, że jego matka sama jest uzależniona od leków nasennych.

Historia Maćka nadal czeka na szczęśliwe zakończenie. Kontynuuje on własną terapię i poza utrzymywaniem abstynencji próbuje usamodzielnić się i odseparować od współuzależnionej matki. W procesie zdrowienia, który przechodzi Maciek mogłaby pomóc jego matka, gdyby tylko podjęła własną terapię. 

Artykuł powstał na zlecenie Urzędu Dzielnicy Bielany m.st. Warszawy w ramach realizowanego projektu pn. „dla Trzeźwego i Pełnego Potencjału Życia”

GDZIE SZUKAĆ POMOCY?

W celu uzyskania pomocy psychologicznej można zgłosić się pod bezpłatny numer telefonu kryzysowego telefonu zaufania 116 123 lub skontaktować się z wybrana placówką oferującą bezpłatną pomoc:

• Punkt Informacyjno-Konsultacyjny w Dzielnicy Bielany m.st. Warszawy
  ul. S. Żeromskiego 29, 01- 882 Warszawa
  tel.  22 325 44 11
• Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m.st. Warszawy – Dzielnicowy Zespół Bielany
  ul. S. Żeromskiego 29, 01- 882 Warszawa
  tel.  22 325 44 11
• Bielańskie Stowarzyszenie Rodzin Abstynenckich
  ul. S. Żeromskiego 55/67, 01- 882 Warszawa
  tel.  22 639 81 92
• Poradnia Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia
  ul. S. Żeromskiego 13, 01-887 Warszawa
  tel.  22 663 54 39
  Uwagi: refundacja miasta – darmowa terapia dla dzieci i dorosłych mieszkańców Warszawy. 
• Specjalistyczna Poradnia Rodzinna Dzielnicy Bielany m.st. Warszawy
  Al. Zjednoczenia 11, 01-829 Warszawa
  tel.  22 864 73 06
  Uwagi: refundacja miasta – darmowa terapia dla dzieci i dorosłych mieszkańców Warszawy. 
• Centralny Szpital Kliniczny MSW
  Przychodnia Zdrowia Psychicznego
  ul. Wołoska 137, 02-507 Warszawa
  tel. 47 722 17 95
  Uwagi: refundacja NFZ; tylko osoby dorosłe.
• Poradnia Rodzinna Powiślańskiej Fundacji Społecznej
  ul. Mokotowska 55 lok. 4, 00-542 Warszawa
  tel. 22 622 99 09
  Uwagi: refundacja miasta; tylko dla mieszkańców Warszawy
• Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Warszawa Wola-Śródmieście Poradnia Zdrowia Psychicznego Dorosłych
  ul. Płocka 49
  01-152 Warszawa
  tel. (22)632-86-81
  Uwagi: refundacja NFZ; tylko osoby dorosłe
• Ośrodek Psychoterapii i Promocji Zdrowia “Ogród”
  ul. Jana Olbrachta 118A m.12, 01-373 Warszawa
  tel. 22 665 77 17, 22 665 77 49
  Uwagi: refundacja NFZ; tylko osoby dorosłe.
• Instytut Psychiatrii i Neurologii
  Poradnia Zdrowia Psychicznego
  ul. Sobieskiego 9, 02-957 Warszawa
  tel. (22)458-26-11
  Uwagi: refundacja NFZ; dla dzieci i dorosłych.
• Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Lecznictwa Otwartego Warszawa-Żoliborz Poradnia Zdrowia Psychicznego – Żoliborz
  ul. Elbląska 35, 01-737 Warszawa
  tel. (22) 669 09 66
  Uwagi: refundowane z NFZ; tylko osoby dorosłe
• Specjalistyczna Poradnia Rodzinna Dzielnicy Wawer m.st. Warszawy
  ul. Włókiennicza 54, 04-974 Warszawa
  tel. (22) 277 11 98
  strona internetowa www.sprwawer.pl
  Uwagi: Poradnia świadczy bezpłatne usługi dla osób indywidualnych (dzieci, młodzieży i osób dorosłych), par i rodzin. Konsultacje i psychoterapia dostępna są tylko dla mieszkańców Warszawy. Zapisy telefoniczne pod ww. nr telefonu od poniedziałku do piątku w godz. 8.00-16.00
• Samodzielny Wojewódzki Zespół Publicznych Zakładów Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej w Warszawie Centrum Psychoterapii – Poradnia Leczenia Nerwic
  ul. Dolna 42, 00-744 Warszawa
  tel. 22 841 26 13
  Uwagi: refundacja NFZ; tylko osoby dorosłe; leczenie nerwic seksuologicznych.
• Szpital Wolski – Wolskie Centrum Zdrowia Psychicznego
  Poradnia Zdrowia Psychicznego
  ul. Kasprzaka 17, 01-211 Warszawa
  tel. 22 389 48 80
  Uwagi: refundacja NFZ; tylko osoby dorosłe.
• Poradnia zdrowia psychicznego Wojewódzkiego Szpitala Bródnowskiego SPZOZ
  Oddziały:
  ul. Kondratowicza 8, blok G, tel. 22 326 56 52,
  ul. Remiszewska 14, tel. 516 319 573,
  Uwagi: refundacja NFZ; tylko osoby dorosłe.