Mural Karola Modzelewskiego na Bielanach

W tym artykule przeczytasz o:

• muralu poświęconym Karolowi Modzelewskiemu
• projekcie muralu
• związkach Karola Modzelewskiego z Bielanami
• biografii bohatera muralu

Autorem muralu poświęconego Karolowi Modzelewskiemu jest wybitny artysta, jeden z najbardziej cenionych malarzy współczesnych a prywatnie znajomy Karola Modzelewskiego – Wilhelm Sasnal. Jego prace możemy podziwiać na całym świecie, m.in. w nowojorskim muzeum Guggenheima, Tate Modern w Londynie, van Abbemuseum w Eindhoven czy Fondation Beyeler w Bazylei, a także w warszawskich ośrodkach kultury takich jak Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Muzeum Narodowe, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki i Centrum Sztuki Współczesnej. Zaprojektował m.in. mural Jacka Kuronia oraz mural upamiętniający bohaterki i bohaterów powstania w getcie warszawskim.

Czemu akurat władze dzielnice postanowiły upamiętnić prof. Modzelewskiego na Bielanach? Ponieważ od 1995 roku do swojej śmierci zamieszkiwał właśnie w tej dzielnicy, a konkretnie w bloku przy ul. Perzyńskiego 14D. Tam też odsłonięty został pod koniec marca pamiątkowy kamień z tablicą.

Karol Modzelewski urodził się 23 listopada 1937 w Moskwie jako Cyryl Budniewicz. Jego ojciec Aleksander Budniewicz był Rosjaninem; służył w Armii Czerwonej w stopniu podchorążego. Jego matka Natalia Wilter, wywodząca się z rodziny zrusyfikowanych wileńskich Żydów, z zawodu była tłumaczką oraz literaturoznawczynią, absolwentką Instytutu Literackiego im. Maksyma Gorkiego w Moskwie. Wkrótce po narodzinach jego ojciec został aresztowany i skazany na 8 lat łagru. W 1939 Natalia Wilter związała się z polskim działaczem komunistycznym Zygmuntem Modzelewskim, który do 1937 przebywał na emigracji we Francji, a w latach 1937–1939 poddawany był represjom i więziony w ZSRR. W 1945 ośmioletni Cyryl przyjechał z rodziną do Polski. Dopiero wtedy zaczął się uczyć języka polskiego. Otrzymał nazwisko przybranego ojca, zaś w 1947 zmieniono mu imię na Karol.

W 1954 złożył egzamin maturalny w XIV Liceum Ogólnokształcącym im. Klementa Gottwalda w Warszawie i w tym samym roku rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim, w czasie których poznał m.in. Jacka Kuronia, Andrzeja Garlickiego, Andrzeja Krzysztofa Wróblewskiego, Krzysztofa Pomiana i Teresę Monasterską, z którymi zaangażował się w 1956 w studencki ruch rewizjonistyczny.  W marcu 1957 wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, z której został wydalony w 1964 został wydalony razem z Jackiem Kuroniem. Obaj wystosowali List otwarty do partii, krytykujący linię polityczną PZPR. Usunięto go wówczas także ze studiów doktoranckich i z pracy, a w 1965 skazano na karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Warunkowe zwolnienie uzyskał 3 sierpnia 1967, po 2 latach i 5 miesiącach pobytu w zakładzie karnym. Brał następnie udział w wydarzeniach marcowych w 1968, za co w 1969 ponownie został skazany na karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności; został zwolniony we wrześniu 1971.

Od lipca 1972 do grudnia 1981 (formalnie do marca 1983) był zatrudniony w Instytucie Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu na stanowisku asystenta, adiunkta, a od marca 1981 docenta. W 1974 uzyskał stopień naukowy doktora na podstawie napisanej pod kierunkiem Aleksandra Gieysztora pracy pt. Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego (X–XIII w.). Cztery lata później uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy poświęconej strukturom społecznym i gospodarczym Italii longobardzkiej i karolińskiej.

Podczas wydarzeń sierpniowych w 1980 przyłączył się do skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami. W tym samym roku wstąpił do Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, był autorem pomysłu przyjęcia przez związek terminu „Solidarność”, wykorzystywanego już w tytule biuletynu strajkowego. Był pierwszym rzecznikiem prasowym związku (od listopada 1980 do kwietnia 1981).

Po wprowadzeniu stanu wojennego został zatrzymany 13 grudnia 1981 w Grand Hotelu w Sopocie celem internowania. We wrześniu 1982 aresztowano go, zarzucając mu próbę obalenia ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 6 sierpnia 1984 został zwolniony na mocy amnestii. Przez trzy lata pozostawał niezatrudniony, jednak cenzura nie blokowała jego publikacji naukowych. W 1987 powrócił do pracy naukowej.  Do 1992 pracował w Instytucie Historii PAN. W 1990 otrzymał tytuł naukowy profesora.

W latach 1992–1994 był zatrudniony w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Od 1994 do 31 grudnia 2008 zawodowo związany z Instytutem Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego na stanowisku profesora zwyczajnego. W 2004 został wybrany na członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk (PAN), a w 2010 na członka rzeczywistego tej instytucji. Pełnił funkcję wiceprezesa Polskiej Akademii Nauk (2007–2010) oraz członka Prezydium PAN (2006–2011). W okresie 1989–1991 sprawował mandat senatora I kadencji, wybranego w województwie wrocławskim z ramienia Komitetu Obywatelskiego. Na początku lat 90. współtworzył Unię Pracy. Był jej honorowym przewodniczącym. W 2005 wszedł w skład komitetu wyborczego Włodzimierza Cimoszewicza w wyborach prezydenckich.

Karol Modzelewski zmarł 28 kwietnia 2019 w Warszawie. 8 maja 2019 został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach.  W pogrzebie, który miał charakter prywatny i świecki, uczestniczyli m.in. byli prezydenci RP Bronisław Komorowski i Aleksander Kwaśniewski oraz wicemarszałek Senatu Bogdan Borusewicz. Ceremonię poprowadził Wojciech Malajkat.

Symboliczne odsłonięcie muralu z udziałem Małgorzaty Goetz, wdowy po Karolu Modzelewskim odbyło się w środę, 24 kwietnia, o godzinie 16:00. Wsród gości byli między innymi Marian turski, czy Ryszard Kalisz. Burmistrz dzielnicy Bielany Grzegorz Pietruczuk podczasd odsłonięcia muralu przywołał słowa Karola Modzelewskiego, które – jak ocenił – są adekwatne również do tego, co się dzisiaj dzieje i ukazują, jakim człowiekiem był profesor. – Z triady wolność, równość, braterstwo ponieśliśmy na polu tych dwóch ostatnich poważną porażkę. Wyszła nam tylko wolność. Ale bez równości i braterstwa jest zagrożona i nie może ograniczyć się do wolności przepływu kapitału finansowego – powiedział Grzegorz Pietruczuk. – Dla naszej społeczności bielańskiej to jest bardzo ważny dzień – dodał.